4. Twoja pierwsza ranga - odtwarzanie Otroka

Dołączył: 20 Mar 2016 Posty: 97 Przeczytał: 0 tematów Ostrzeżeń: 0/5

I. Rys historyczny

Najniższą warstwą społeczną jeszcze za czasów pogańskich, a nawet jeszcze wczesnopiastowskich stanowili niewolnicy. Całkowicie uzależnieni od swoich panów zmuszani byli do usługiwania im i wykonywania rozkazów. To oni brudzili sobie ręce przy pracy w polu, chlewie, czy pastwisku gdy w międzyczasie ich pan oddawał się lokalnej polityce, biesiadom i wojaczce. Nie mieli prawa głosu w społeczności, możliwości składania majątku, ani wartości człowieka. Często traktowani byli jako narzędzia wykorzystywane w najcięższych pracach stąd też ich zdrowie kończyło się szybko. Nieprzydatny kaleka stawał się pasożytem wymagającym swojej racji dziennego pożywienia dlatego też niekiedy pozbywano się okaleczonych, starych lub chorych. Byli głównym towarem eksportowym, głównie do Bizancjum i kalifatów arabskich. Dla przykładu, w Bagdadzie było tylu niewolników, że ich hordy nazywano „szarańczą słowiańską” (al-Husayni, IX wiek). Co ciekawe nazwa etniczna Siqlab (Słowianin) jednoznacznie kojarzyła się z niewolnikiem.

Przedstawienie brańców z Pragi na Drzwiach Gnieźnieńskich, Gniezno II poł XII wieku

Handel z Arabami w IX i X wieku przybierał olbrzymią skalę, świadczą o tym znaleziska arabskich srebrnych monet – dirhemów, funkcjonujących od VII wieku. Występowały w niemalże całej Europie, a w samej Polsce znaleziono ich ponad 30 tysięcy z 250 wykopków. Określa się, że w okresie przypadającym na przełom X-XI wieku na rynku obracano ilością aż 5 mln dirhemów. Obecnie na terenie całej Europy Wschodniej i Środkowej znaleziono ich ok. 300 tysięcy, w tym egzemplarze wyższej wartości – wybijane w złocie.

Mapka przedstawiająca znaleziska dirhemów arabskich grafika: "In the footsteps of Rurik", Dan Carlsson, Adrian Selin 2012)

Otroków* pozyskiwano w dwojaki sposób. Najbardziej opłacalnym było sprowadzanie ich z wypraw łupieżczych lub wojennych. Łupienie wiosek dostarczało bowiem nie tylko dóbr materialnych, ale także wybór darmowej siły roboczej. Na niewolników wybierano głównie młodych silnych mężczyzn i młode kobiety. Starców i dzieci rzadko zostawiono przy życiu. Wśród pojmanych największą wartość mieli silni i wytrzymali mężczyźni posiadający jakieś umiejętności – rzemieślnik był więcej wart niż zwykły rolnik, czy rybak. Kobiety zaś wyceniano na podstawie ich urody i zdrowia. Wykorzystywane były jako służki, ale także nałożnice, które często rodziły bękarty pana – to zjawisko określa się jako „powiększenie puli genetycznej społeczności”. Zdarzało się też, że człowiek wolny, który utracił majątek i możliwości zapewnienia sobie samodzielnego buty oddawał się w niewole pełniąc role służącego.

Szlaki handlowe Europy Środkowej IX-X wieku (Instytut Archeologii Akademii Nauk Republiki Czeskiej, heritage-route.eu)

Przybliżone wartości różnych towarów (źródło*** - „Pienia̜dz na ziemiach polskich X-XX w” Józef Andrzej Szwagrzyk, 1973 rok)

Jak wcześniej zostało wspomniane brańcy nie mieli wartości człowieka, a zatem pan mógł bez żadnej konsekwencji zabić nieposłusznego sługę. W momencie jednak, gdy ktoś zabije niewolnika należącego do innego pana winien jest zapłacić za stratę jak za zniszczenie mienia.
Zniewolenie trwało zazwyczaj kilka lat. Jeśli sługa przeżył do tego czasu otrzymywał wybór. Mógł zostać i w ten sposób dołączyć do społeczności jako pełnoprawny ich członek lub opuścić ją i powrócić w rodzinne strony. Prawdopodobnie przywilej ten dotyczył tylko mężczyzn**.

W końcu niewolnictwo w Polsce przekształca się w stan chłopski podporządkowany królowi i kościołowi na przełomie XII i XIII wieku. Co ciekawe do tego czasu kościół nie starał się wyplenić tego zjawiska, a nawet uznawał go za naturalny stan rzeczy. Nadawał on jednak niewolnikom nieco wyższą wartość – uważał bowiem, że brańcy posiadali duszę, co niestety nie miało prawie żadnego znaczenia.

*Otrokowie z języka staropolskiego oznaczają chłopców, młodzian. Jednakże używane także było w kontekście niewolników. Tak samo jak dzieci bowiem nie posiadali godności człowieka stąd skojarzenie tego słowa z niewolnym.

II. Ubiór

Otrokowie jako najbiedniejsi nosili najbardziej zużyte łachmany, które zapewniać miały najbardziej podstawową ochronę przed chłodem. Kiepskiej jakości wełniana koszula z mnogością łat i uszkodzeń musiała do tego wystarczyć. Bogatszy pan jednak wiedział, że musi zadbać o swoje narzędzia by mogły służyć dłużej. Tylko niektórzy słudzy mogli zasłużyć sobie na więcej warstw odzienia.
***
Początkujący rekonstruktor dla minimalnego komfortu i poprawności historycznej powinien zaopatrzyć się w koszulę i spodnie lub suknię wykonaną z materiału na jaki mógłby sobie pozwolić przy swoim statusie w okresie wczesnego średniowiecza, a także buty skórzane i linę konopną.
Najtańszymi materiałami w okresie średniowiecza (i nie tylko) była pozyskiwana z owiec (np. prymitywnej rasy wrzosówka) wełna niebarwiona. A zatem posiadająca zabarwienie kremowe (brudna biel), szare, rzadziej brązowe lub antracytowe. Istotnymi są również sploty materiałów. Najprostszymi, a zarazem z pewnością najliczniejszymi w znaleziskach archeologicznych tekstyliów wełnianych są sploty prosty (płócienny) i skośne (diagonalny) 2/2 i 2/1.

Najprostsze sploty historyczne płócienny i diagonalny. Akceptowalne przy szyciu stroju dla otroka.

Strój Otroka można całkowicie lub częściowo oprzeć na paru ciekawych znaleziskach. Pierwszych z nich jest tzw. Człowiek z Bernuthsfeld odkryty w 1907 roku w regionie Dolnej Saksonii. Znalezisko datowane jest na 660-775 rok naszej ery. Dobrze zakonserwowane zwłoki w bagnie ubrane były w koszulę, długie owijacze i czepek. Stan znalezionych artefaktów potwierdza niski status społeczny denata. Koszula o bardzo prostym kroju, o długich rękawach i pozbawiona klinów rozszerzających wykonana była z 45 zszytych ze sobą fragmentów 20 różnych materiałów wełnianych o 9 różnych splotach. Czepek również wykonany był metodą zszywania łat – w tym przypadku z 9. Potwierdzeniem występowania podobnych nakryć głowy są dość liczne znaleziska z Holandii*, również wykonane tą metodą.

Czarnobiałe zdjęcie całości znalezionej koszuli.
Szkic przedstawiający przód koszuli z ponumerowanymi rożnymi fragmentami tkanin
Czepek z Bernuthsfeld, skan z książki
Zdjęcie oryginalnego znaleziska

*W tym linku można poczytać o tych znaleziskach: [link widoczny dla zalogowanych] Najlepiej zachowało się znalezisko z Aalsum przedstawiające pierwotny kształt.

Inną propozycją na strój wierzchni będzie prosta koszula wierzchnia wzorowana na najpopularniejszym typie potwierdzonym zarówno ikonografią jak i znaleziskami skandynawskimi. Długie zwężane rękawy, dwa kliny kwadratowe pod pachami, dwa kliny trójkątne rozszerzające dolny obwód i jedna prostokątna część tworząca korpus. Taki sam krój, oczywiście przedłużony zastosujemy także przy sukniach. Przy koszuli w tym kroju można też ewentualnie zrezygnować z klinów bocznych tworząc dość ciasne i mniej wygodne rozwiązanie, ale równie historyczne – koszula z norweskiego Guddal wyglądała podobnie. Należy jednak pamiętać o odtwarzanym rejonie i zastosować odpowiednie wycięcie kołnierza – uniwersalnym i potwierdzonym w Psałterzu Stuttgardzkim i Złotym Kodeksie Pułtuskim jest krój łódeczki lub okrągły z wycięcie na środku.

Wykrój tuniki tzw. „standardowego” kroju, opracowany przez Ingge Hagg

Koszula z Guddal, południowa Norwegia

Potrzebne będą jeszcze spodnie i przepasanie. Tutaj niestety już specjalnego wyboru nie posiadamy. Nie mamy bezpośrednich źródeł na stuprocentową rekonstrukcje spodni. Niemniej jednak zaleca się by wzorem były uproszczone spodnie z samijskiego Skjoldehamn lub datowane na wcześniejszy okres te z saskiego Thorsberg. Pierwsza propozycja to spodnie wykonane z dwóch symetrycznych części z wszytym sznurkiem do wiązania w pasie. Druga to spodnie o bardziej skomplikowanej budowie, posiadające szlufki i wąskie nogawki zakończone nogawicą okrywającą stopy. Z tego ostatniego dodatku możemy spokojnie zrezygnować. Nogawki spodni możemy związać owijaczami. W zależności od preferencji owijacze powinny być wiązane optymalnie pod kolanem, naokoło łydki i stopy wyścielając w ten sposób skórzane obuwie. Owijacze służyły nie tylko jako prymitywne skarpety, ale również chroniły nogi przed zmoczeniem, a także utrudniały dostęp wiatru. Na owijacze potrzebujemy dwa kawałki o wymiarach co najmniej 2,5 m na 10 cm.

Wykrój spodni z Thorsjberg

Spodnie z Thorsjberg
Przykład zastosowania przepasania koszuli liną lnianą/konopną
Owijacze dostępne na rynku (sklep dlarekonstruktorow.pl)

Do przepasania użyjemy najtańszej możliwej opcji jaką jest lina konopna. Konopia była powszechnie hodowana ze względu na łatwość uprawy, a co za tym idzie tania. Samo jednak przepasanie jest niezwykle istotne. Wiązało się ono z poprawnością obyczajową. Nie noszenie spodni było na porządku dziennym, nikogo nie dziwiło, ani nie gorszyło. Brak przepasania oznaczał jednak, że dana osoba rozpoczęła proces rozbierania się z szat, a zatem można by uznać takową za pół-nagą. Być może zwyczaj ten wiązał się również w jakiś sposób z symboliką. Słowianie bowiem uznawali, że coś na kształt duszy zamieszkuje ludzki brzuch. Przepasanie mogło chronić przed jej „ucieczką” z brzucha.
Na stopy zalecamy noszenie obuwia choć naprawdę w tamtych realiach na skórzane wyroby pozwolić sobie mogli tylko zdecydowanie bogatsi od niewolników członkowie społeczności. Buty takie wykonane są z dwóch części: przeszwy i podeszwy. Całość szyta jest na tak zwaną „wywrotkę”: po zszyciu dwóch części szewc namacza je i wywleka na drugą stronę tworząc szczelną konstrukcję z nieprzecierającymi się, niewidocznymi szwami. W zależności od odtwarzanego regionu rekonstrukcje obuwia opierać może na znaleziskach z: Opola, Gdańska lub Wrocławia. Proste, niskie dwuczęściowe buty były zdecydowanie tańsze od wygodniejszych i praktyczniejszych butów wysokich, znanych chociażby z Wolina, duńskiego Hedeby, czy te madziarskiego pochodzenia z Nowogrodu.

III. Uzbrojenie

Słudzy bez majątku nie mogli pozwolić sobie w zasadzie na żadne porządne uzbrojenie. Bardzo prawdopodobne, że do walki jeśli już do takiej doszło używali tego co mieli pod ręką. Podstawowym narzędziem w wszelkich pracach był nóż i siekiera będąca poniekąd pewnego rodzaju toporkiem o krótkim stylisku. Zapewne też używano broni równie prostej acz zdecydowanie tańszej takiej jak proce, kije i pałki, w ostateczności proste łuki, oszczepy i włócznie. Czyli w zasadzie najtańsze uzbrojenie zaczepne dostępne w tamtym okresie.
Co do uzbrojenia ochronnego wiadomym jest, że we wczesnym średniowieczu było niezwykle cenne. Hełm i kolczuga to wyznacznik wielkiego bogactwa, tarcza również kosztowała wiele jednakże często była wykorzystywana jako jedyne w zasadzie uzbrojenie.

Rekonstrukcja historyczna zakłada również odtwórstwo walki o niskim, ze względu na dbanie o bezpieczeństwo, poziomie realizmu historycznego. Z tego też powodu by wyjść do bitwy trzeba posiadać odpowiednie osłony ciała: tunikę bojową, czepiec, hełm najlepiej z oplotem z kolczugi i rękawice bojowe. Samo wykorzystanie hełmu czy kolczugi już jest krytycznym nadużyciem. Któż to widział sługę w uzbrojeniu rzadkich nawet wśród najznamienitszych 'szlachciców'? Jest to aspekt rekonstrukcji, którego nie jesteśmy w stanie zmienić. Dlatego też stawia się na walkę sportową. Żeby do niej przystąpić koniecznie trzeba być do tego przygotowanym. Otrok zanim wyjdzie na bitwę musi zaopatrzyć się w:
a) Tunikę bojową – przypomina wyglądem tunikę cywilną ale jest zdecydowanie grubsza by skutecznie absorbowała ciosy tępą bronią
b) Czepiec – wytłumienie pod hełm przypominające czapę z uszami (tzw. uszal) lub kaptur podobnej grubości co tunika
c) Hełm – zaleca się hełmy o najprostszej budowie żeby zaakcentować swój status segmentowy lub żebrowy. Oplot może być w drodze wyjątku stykowy, jednakże w przyszłości należy go wymienić na historyczny, nitowany
d) Tarcze – wykonaną z desek oklejonych pergaminem, skórą lub lnem, stalowego umba i drewnianego imacza przybitych kutymi gwoździami
e) Rękawice bojowe – niehistoryczną ochronę dłoni minimalizującą ryzyko odcięcia palców. Poleca się rękawice skórzane z płytkami wewnątrz lub na zewnątrz bądź rękawice materiałowe z wewnętrznymi płytkami osłaniającymi
Jako broni używać będziesz jednoręcznego toporka. Na początek zaleca się wziąć toporek o lekkim obuchu bez brody. Ewentualnie jeśli chcesz uczyć się strzelać z łuku zakup łuk wykonany z jednego kawałka drewna w typie Holmegard lub longbow.
Więcej informacji u Wodza lub jego Dowódcy.

IV. Rzecz o hierarchii i drużynowych zasadach odtwórstwa

Po powyższej lekturze z pewnością zauważysz, że życie niewolnika to nic przyjemnego – upokorzenie, strach, sprowadzenie własnej wartości do przedmiotu, niespodziewana śmierć. My jednak bawimy się, podkreślę bawimy, w rekonstrukcje historyczną. Nie traktujemy się nawzajem jak miało to miejsce w realiach, które w ramach rozrywki odtwarzamy. Oczywiście niewolni podlegają rangom wyższym i są zobowiązani wykonywać ich polecenia dotyczące pomocy w obozie, ale należy do tego podejść z dystansem i nie traktować personalnie. Ma to Cię zmobilizować do tego byś nauczył/a się życia obozowego i brał/a udział w tradycji drużynowej. Jeśli Cię to przerasta zawsze możesz zrezygnować – tutaj jest ta podstawowa różnica! Smile

Prezencja członków jest bardzo istotna. Strój działa w KDWNR jako podstawowy wyznacznik statusu społecznego odtwarzanej postaci. Otrokowie zatem noszą stroje takie jak scharakteryzowane w tym artykule. Na pierwszy rzut oka widać kto jakie miejsce zajmuje. Dla przykładu: Drużynnik Młodszy odtwarza osobę zasymilowaną ze społeczeństwem, które niegdyś ją zniewoliło, zyskuje zatem imię, możliwość brania udziału w głosowaniu i składowania własnego, małego majątku. Osoba taka już nie będzie chodzić w najgorszych łachmanach, będzie ubrana bardziej schludnie, z pełnych materiałów a nie ich fragmentów, a zatem nieco porządniej lecz na pewno niepstrokato.

V. Rozwinięcie i zakończenie zarazem

To co przeczytałeś/aś do tej pory to tylko streszczona podstawa tego co będziesz rozwijać doskonaląc się w odtwórstwie historycznym. Jeśli zaciekawił Cię temat poszczególnego zjawiska lub znajdźki – poszukaj o nim informacji na własną rękę. Wyszukiwanie informacji to podstawowa umiejętność każdego porządnego rekonstruktora. Aby Ci nieco ułatwić skompletowałem parę linków do artykułów i literatury rozwijającej powyższy, bardzo rozległy temat. Zapraszam Cię abyś poświęcił/a jeszcze chwilę na zapoznanie się z nimi:

- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- mocno kontrowersyjny artykuł, ale warto się zapoznać z „mocnymi” stanowiskami: [link widoczny dla zalogowanych]
- o dirhemach: [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- Bernuthsfeld: [link widoczny dla zalogowanych]
- Znajdźki holenderskie na biedne nakrycie głowy: [link widoczny dla zalogowanych]

Dołączył: 20 Mar 2016 Posty: 97 Przeczytał: 0 tematów Ostrzeżeń: 0/5

XXXXXXX